Inleiding
Als fan van Buffy the Vampire Slayer ben ik blij dat mensen in mijn omgeving deze serie hebben ontdekt: dat biedt mij de gelegenheid om in het gezelschap van mensen die het voor het eerst zien hier opnieuw naar te kijken.

Eén van de meest bijzondere afleveringen uit deze serie is de zevende episode van het zesde seizoen, getiteld Once More With Feeling, beter bekend als Buffy the Musical. Deze aflevering, één van de favorieten van Jos Whedon zelf, was “infinitely more complicated that a regular Buffy” en werd vergezeld door billboards met het gezicht van Buffy met muzieknoten er overheen en kende een echte première. De directeur van UPN, het netwerk dat Buffy uitzond, noemde het “one of the best episodes of television I ever saw in my life”.

In deze aflevering is Sunnydale in de ban gekomen van een muzikale demon, Sweet genaamd (hoewel we z’n naam in de aflevering zelf niet horen, wordt hij in het script als zodanig aangeduid). Dit heeft tot gevolg dat de dagelijkse interactie eerder zingend en dansend plaatsvindt dan op de gebruikelijke gesproken wijze. Zo is er op straat een grote dansfinale waar te nemen waarin een verder willekeurig persoon (maar wel één van de schrijvers) zijn blijdschap over het feit dat de stomerij de mosterd uit zijn pak heeft gekregen ten gehore brengt (they’ve got the mutsard out!). Of de dame die zingend de strenge agent smeekt om haar toch vooral geen boete uit te schrijven.

Op zich niet zo veel mis mee, zou je geneigd zijn te zeggen. Het dagelijks leven kan wel wat vrolijkheid, dansen en zingen gebruiken; zeker in een duistere plek als de Hellmouth. Het probleem met deze situatie is echter dat mensen tijdens het zingen ongecontroleerd hun ware gevoelens uiten en hun echte emoties tonen. Niet langer getemperd door verlegenheid of terughoudendheid bezingen bijvoorbeeld Anya en Xander hun respectievelijke reserves ten opzichte van hun aanstaande huwelijk (I’ll never tell), Tara haar adoratie voor Willow (Under you spell) of bekent Spike eindelijk zijn liefde voor Buffy (Rest in Peace). Giles zingt dat hij in de gaten heeft dat hij Buffy moet verlaten (In Your Way) en Buffy, op haar beurt, bezingt het gevoel van onechtheid dat ze ervaart sinds ze uit de dood is herrezen (Overture). Al deze blootgelegde emoties, zo zingt Sweet zelf, leiden tot een te veel aan energie wat spontane ontbranding tot gevolg kan hebben – de mensen kunnen die eerlijkheid (ten opzicht van anderen, maar ook ten opzicht van zichzelf) eigenlijk niet aan:

All these melodies, they go on too long
Then that energy starts to come on way too strong.
All those hearts lay open, that must sting,
Plus some customers just starts combusting.
That’s the penalty when life is but a song.

Muziek als het metafysische
Once More With Feeling komt op een keerpunt in het zesde seizoen. Veel van de langere termijnverhaallijnen zitten in een impasse doordat te veel zaken door de hoofdrolspelers niet worden uitgesproken, zoals Anya en Xander hun angsten nooit aan elkaar zullen vertellen – maar dus wel zullen zingen. Whedon grijpt naar het instrument van de muziek om de onderliggende emoties van de hoofdpersonen boven te laten komen. Behalve dat hij al langer de ambitie had om een musical te maken, correspondeert dit ook met de rol die al vaker aan muziek is toegekend. Zo heeft volgens Schopenhauer alleen muziek directe toegang tot de metafysische wil; omdat muziek zelf niets voorstelt (in tegenstelling tot beeldende kunsten), biedt zij directe toegang tot de essentie van de dingen (Young 1992, p.21). Sterker nog, de emoties die bezongen worden in Once More With Feeling vormen volgens hem het onderwerp van elke muziek:

Schopenhauer’s theory of musical representation posits, as its object, human emotions. Not ‘particular and definite’ emotions but their ‘inner nature’, divorced from all ‘accessories and so also without any motives for them’ (op.cit., p.22)

Het belang dat door Schopenhauer aan muziek wordt toegekend wordt naderhand door Nietzsche overgenomen en uitgewerkt tot zijn fundamentele onderscheid tussen het apollinische (het rustige, doordachte, beheerste en rationele) en het dionysische (het onrustige, extatische, onbeheerste en irrationele). Voor hem zijn de niet-muzikale kunstvormen bezig met het mooi representeren van objecten in de werkelijkheid en zijn derhalve apollinisch. Muziek, daarentegen, complementeert de werkelijkheid en representeert het metafysische en is derhalve een dionysische kunstvorm:

Wir verstehen also […] die Musik als die Sprache des Willens unmittelbar und fühlen unsere Phantasie angeregt, jene zu uns redende, unsichtbare und doch so lebhaft bewegte Geisterwelt zu gestalten und sie in einem analogen Beispiel uns zu verkörpern. Andrerseits kommt Bild und Begriff, unter der Einwirkung einer wahrhaft entsprechenden Musik, zu einer erhöhten Bedeutsamkeit. (BT16, KSA I.107)

Muziek als de belichaming van de geestelijke wereld, als complement van het apollinische en rationele. Dit onderscheid wordt mooi geïllustreerd door James Marsters, de acteur die Spike speelt. In een Behind the Scenes interview over Once More With Feeling beschrijft hij het gevoel en de rol van het nummer dat hij hierin zingt: “I’ve got a thing for you and you’re just hanging out with me because you can’t talk to your friends about your problems; but you don’t really care about me, so get the hell out of my crypt.” Een rationele, dus apollinische gedachtengang. Maar hij vervolgt onmiddellijk met de dionysische tegenhanger hiervan: “But, please don’t go”.  In het nummer in kwestie, dat hij zingt voor Buffy komt ook nog een citaat naar voren dat dit onderscheid nog extra illustreert:

You’re scared
Ashamed of what you feel
And you can’t tell the ones you love
You know they couldn’t deal
But whisper in a dead man’s ear
That doesn’t make it real

Buffy schaamt zich voor haar gevoelens en die wil en kan ze dus niet hardop tegen haar vrienden vertellen. Maar ook wanneer ze het tegen Spike (de dead man) fluistert worden ze niet echt, niet erkend voor wat ze zijn. Pas door het te zingen, ze in muziek om te zetten, krijgen ze een werkelijkheidsstatus, komen ze in hun zijn tevoorschijn.

Conclusie
Het is logisch dat Whedon naar de muziek greep om de narratieve impasse waar Buffy op dat moment in zat te doorbreken. Muziek en feesten zijn al sinds mensenheugenis fundamenteel voor creëren van sociale cohesie en het samenstellen van gemeenschappen – een fenomeen dat loopt van ritueel gezang in de prehistorie, via het zingen in de kerk tot het samen meezingen met popliedjes tijdens feestjes. De dionysische roes die samenhangt met het drogerende effect van muziek en dans  brengt de mens in contact met een werkelijkheid voorbij de waarneembare werkelijkheid en heeft altijd een verklarende en voorspellende waarde gehad. Indicatief hiervoor is dat de overgang van een samenleving van jagers en verzamelaars naar een landbouwsamenleving mede tot stand is gekomen door de gevoelde noodzaak van het maken van drank en het naleven van complexe muzikale rituelen; of dat de bouwers van de piramiden in ieder geval deels werden betaald in bier (Dietrich et al., 2012).

Nietzsches onderscheid tussen het apollinische en dionysische wordt door Whedon in Once More With Feeling goed ingezet om de sluimerende problemen naar de voorgrond te brengen en ze daarmee een eigen realiteit te geven. Hieruit blijkt eens te meer dat het rationele apollinische deel van ons mens-zijn maar een laag vernis is op een veel dieper liggende structuur die zich in de roes en het onbewuste afspeelt, en die uiteindelijk van groter belang is. Zoals ook Sweet zingt: “Now we’re partying, that’s what it’s all about”.

Literatuur
Dietrich, Oliver , Manfred Heun, Jens Notroff, Klaus Schmidt and Martin Zarnkow, 2012, “The role of cult and feasting in the emergence of Neolithic communities. New evidence from Göbekli Tepe, south- eastern Turkey.” Antiquity 86:333. pp. 674-695.
Nietzsche (GT), Geburt der Tragödie. KSA 1.
Young, J., 1992, Nietzsche’s Philosophy of Art. Cambridge UP.