Boekbespreking Robert Seethaler: Der letzte Satz. Hanser Berlin 2020

Dit boekje kreeg ik opgestuurd voor m’n verjaardag. Er werd geen afzender bij vermeld en de tekst op de achterflap verried ook niet over welke ‘Künstler’ het ging. Maar toen ik de dialoog op pagina 8 las, wist ik dat het ging over de laatste reis van Gustav Mahler – en toen wist ik ook van wie ik het had gekregen.

Het werk betreft een raamvertelling: Mahler zit op het achtersteven van de oceaanstomer die hem van New York naar Europa brengt en hij overziet zijn leven. Een mijmerende oude man die min of meer chronologisch door zijn rijke leven meandert, waarbij gebeurtenissen aan dek specifieke herinneringen terugroepen die op hun beurt weer andere herinneringen teweegbrengen. Op deze manier komt eigenlijk alles aan bod: de inspiratie die hij altijd in de natuur heeft gevonden, zijn huwelijk met Alma Schindler, zijn revolutionaire manier van dirigeren en aanpassing aan de orkestbak, zijn dramatische ontmoeting met Rodin, de wandeling met Freud in Leiden, de dood van dochter Maria en zijn carrière in New York.

De ziekte en de koorts die hem uiteindelijk fataal zullen worden, worden door Seethaler wat vrijelijk geïnterpreteerd, maar dat heeft een fraai romantisch effect tot gevolg – wat we, gegeven het onderwerp, alleen maar kunnen waarderen.

Raamvertelling

Hoewel het een raamvertelling is, vervalt hij nergens in de valkuil die deze stijl met zich meebrengt, namelijk het uit het oog verliezen van de oorspronkelijke situatie. Geregeld worden we eraan herinnert dat Mahler dit alles overweegt terwijl hij op het achterdek van een oceaanstomer zit – de scheepsjongen brengt hem een kop thee, een meeuw vliegt over, het schip verhoogt zijn snelheid.

Evenmin is het zo dat deze situatie irrelevant is voor het eigenlijke verhaal: wat aan boord gebeurt beïnvloedt Mahlers gedachtenstroom, het brengt specifieke tijdsperken of plaatsen in herinnering.

Oog voor detail

Seethaler heeft een fraaie schrijfstijl die een enorme rust in het verhaal brengt. Zijn beschrijvingen van situaties, plekken, of gebeurtenissen zijn voorzien van specifieke opvallende details, zodat je direct een beeld hebt van de manier waarop Mahler dit zou hebben beleefd. Neem bijvoorbeeld deze beschrijving van de eerste avond in de hotelkamer in New York:

Später standen Alma und er am großen Eckfenster ihres Apartments im neunten Stock und blickten über den Central Park mis seinen kleinen, zinkgrauen Seen und den Bäumen die im Abendlicht zu glühen schienen. Unten auf der Plaza herrschte Trubel. Die Welt war laut geworden un New York war das Epizentrum des Lärms. Alles schrie und keifte durcheinander, die Menschen hasteten und rannten, als seien sie auf der Flucht. Statt der Pferdedroschken brausten Automobile durch die Straßen, frei herumstreunende Hunde waren kaum noch zo sehen. (p.53).

De kleuren van Central Park, de absurde drukte op straat, het ontbreken van paardenkoetsjes of straathonden… Allemaal zaken die we als lezer wel herkennen omdat we een beeld hebben van hoe New York er ongeveer uitziet (of eruit zag: Mahler was in 1908 in New York); maar door ze op deze manier voor het voetlicht te brengen weet Seethaler de nadruk te leggen op dat wat voor Mahler opvallend zou zijn.

Conclusie

De verhalende lijn van het werk zorgt ervoor dat je als lezer geboeid blijft lezen en tegelijkertijd veel over Mahlers leven en persoonlijkheid te weten komt. Het is misschien wat jammer dat de chronologie tussen de gebeurtenissen en zijn symfonieën (en andere composities) onderbelicht blijft, maar dit boek is natuurlijk geen wetenschappelijke biografie.

Al met al een fijn boek dat je kunt lezen en (ook gegeven de lengte) herlezen wanneer je je weer in Mahler wilt verdiepen.