Het GPS-navigatiesysteem heeft de manier waarop we autorijden behoorlijk veranderd. Niet langer zijn we voor het vinden van de juist weg afhankelijk van kaarten die vergeten of achterhaald zijn: een vriendelijke vrouwenstem vertelt ons precies waar we naar rechts of naar links moeten en zelfs wanneer we onze bestemming bereikt hebben. Nog even en de TomTom wordt aan de stuurinrichting gekoppeld en dan kunnen we eindelijk nuttige dingen doen terwijl we van A naar B rijden.

Dit delegeren van de routebepaling aan een technologisch artefact heeft verstrekkende gevolgen voor de manier waarop wij de ons omringende wereld ervaren. Voor iemand die volledig op de TomTom vertrouwt is het niet van belang of zij op de A2 of de N55 rijdt; haar maakt het niks uit dat Woerden ten westen van Utrecht ligt of dat je een Admiraal de Ruyterweg hebt in zowel Amsterdam als Rotterdam (zij het met een iets andere spelling). Het enige dat haar interesseert is wanneer ze naar rechts of naar links moet en wat haar uiteindelijke aankomsttijd is.

Om goed van A naar B te geraken zijn de kenmerken van de omgeving kortom niet meer van belang. De reiziger hoeft niet meer te letten op de onderlinge posities van dorpen en steden, rivieren die overgestoken moeten worden of herkenningspunten die worden gepasseerd. Met de TomTom wordt hem de noodzaak ontnomen om betekenisvolle structuren in de wereld te zien: de wereld wordt voor hem betekenisloos, plat, oppervlakkig.

Is dat erg? Niet per se. Maar heden ten dage worden wel erg veel van onze menselijke capaciteiten gedelegeerd aan technologische artefacten, met een vergelijkbaar verlies aan betekenis tot gevolg. Wanneer je bijvoorbeeld muziek hoort die je meent te kennen, kun je gewoon Shazam inzetten om op te zoeken wat het exact is; maar daarmee ontzeg je jezelf het plezier en de voldoening van het uiteindelijk herkennen van het stuk in kwestie. Een elektrische decoupeerzaag maakt het erg makkelijk om een stuk hout in tweeën te zagen, maar daarmee is voor de houtwerker de noodzaak verdwenen om elke plank individueel te benaderen en te onderzoeken op knoesten en structuren: elke plank is voor hem identiek en inwisselbaar. Wikipedia ontneemt je het plezier van parate kennis en verbanden zien. Enzovoort – de lijst voorbeelden kan naar believen aangevuld worden.

Er zit een dehumaniserende tendens in de neiging om veel van ons werk te delegeren aan technologie. Je zou, met Rubert Dreyfus, zelfs kunnen stellen dat wij automaten zijn die de TomTom gebruikt om op een bepaalde locatie aan te komen (Dreyfus & Kelly 2011, p. 215). Met het verdwijnen van de noodzaak van het vinden van betekenis in de wereld, met het verminderen van de vakbekwame omgang met die wereld, verdwijnt ook een stukje van wat ons mens maakt.

Wat komt daarvoor in de plaats? Bruno Latour  spreekt in dezen over hybriden. Er is geen onderscheid tussen auto, navigatiesysteem en bestuurder: dit is een hybride entiteit die op zich weer alleen kan bestaan binnen een netwerk van snelwegen, verkeersregels en satellieten.  De bestuurder stelt de TomTom in en luistert vervolgens naar zijn aanwijzigingen. De rol van de bestuurder, de acties die hij onderneemt, worden bepaald door onder andere de technologische artefacten waar hij mee samenwerkt. De mogelijkheden en beperkingen van deze technologische artefacten bepalen wat een mens wel en niet kan en moet doen.

Zou je, concluderend, kunnen zeggen dat naarmate we meer van onze menselijke activiteiten aan de techniek delegeren, de rol van ons mensen steeds meer raakt uitgespeeld? Waarom zouden een TomTom en een auto nog een mens meenemen op hun reis van A naar B?

Verder lezen

Dreyfus, R. & S.D. Kelly (2011), All Things Shining. Reading the Western Classics to Find Meaning in a Secular Age. New York, NY: The Free Press.

Latour, B. (2005), Nous n’avons jamais été modernes, Paris: La Découverte.

Verbeek, P.P. (2014), Op de vleugels van Icarus. Hoe techniek en moraal met elkaar meebewegen. Rotterdam: Lemniscaat.